:: ::

                                        Υλοζωϊσμός

 Υλοζωϊσμός: Θεμελιώδης κοσμολογική αντίληψη του έθνους των Ελλήνων, κυρία και καθολική κατά την αρχαϊκή εποχή και, εν συνεχεία, βάση της Φιλοσοφίας των Ιώνων φυσικών φιλοσόφων (Θαλού, Αναξίμανδρου, Αναξιμένους, Ηρακλείτου, κ.ά.). Κατά τον Υλοζωϊσμό, τα πάντα είναι ύλη ζώσα και συνεπώς κάθε τι στη Φύση έχει, τουλάχιστον εν δυνάμει, ικανότητα για αίσθηση και, κατά προέκταση, για συνείδηση (σύμφωνα με την διατύπωση του Θαλού ο Κόσμος είναι όλος «έμψυχος και δαιμόνων πλήρης»).

 Ο Υλοζωϊσμός, ερμηνεύει τα πολλαπλά φαινόμενα με μία και μόνο απλή αρχή, την υποκείμενη πρωταρχική ουσία που παραμένει άφθαρτη και αναλλοίωτη παρ’ όλες τις επιφανειακές της μεταβολές. Η «Φύσις» είναι άπειρος, υλική, αυτοεξελισσομένη και αεικίνητος δύναμη, η οποία αενάως και αυτομάτως γεννά τα συνθετικά της τμήματα, όσο και τις μεμονωμένες μορφές των όντων, το δε «σώμα» της, η Ύλη, είναι ζώσα και αυτάρκης υπόσταση, αιτία του ιδίου της του εαυτού, ένα «αυτοαίτιον» που συμπεριλαμβάνει εντός αυτού όλες τις δημιουργικές δυνάμεις και όλα τα μερικά αίτια της γενέσεως και διαλύσεως των πραγμάτων.

Το «ενιαίον» του Κόσμου που διετύπωσε ο πρώτος Υλοζωϊσμός των Ιώνων φιλοσόφων, ο οποίοι εταύτισαν την Ψυχή με την Φύση («ΘΑΛΗΣ ΑΠΕΦΗΝΑΤΟ ΠΡΩΤΟΣ ΤΗΝ ΨΥΧΗΝ ΦΥΣΙΝ ΑΕΙΚΙΝΗΤΟΝ ΟΥΣΑΝ Ή ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΝ») εδέχθη αργότερα μία πρώτη επίθεση από τους Ελεάτες και, εν συνεχεία, την πολεμική των Πυθαγορείων και Πλατωνικών, οι οποίοι, προσπαθώντας να δώσουν κάποια ικανοποιητική απάντηση στο εμπειρικώς απρόσιτο θέμα του μετασχηματισμού της Ουσίας, εχώρισαν τον ενιαίο Κόσμο σε «πραγματικό» και «φαινομενικό», προκαλώντας έτσι τη διάσπαση της εννοίας της υλοζωϊστικής Ουσίας σε Ύλη και Ενέργεια (ή, Σώμα και Ψυχή) και την παρουσίαση της σχέσεως του ειδικού με το γενικό ως σχέση του «φαινομενικού» με το «πραγματικό», και, εν συνεχεία, οδηγώντας προς το γνωστό δίπολο πνευματοκρατία – υλισμός.

 Ο Πλάτων, επιτίθεται στον Υλοζωϊσμό μη αποδεχόμενος το να μην έχει την απόλυτο προτεραιότητα η Ψυχή: «ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ ΓΑΡ Ο ΛΕΓΩΝ ΤΑΥΤΑ ΠΥΡ ΚΑΙ ΥΔΩΡ ΚΑΙ ΓΗΝ ΚΑΙ ΑΕΡΑ ΠΡΩΤΑ ΗΓΕΙΣΘΑΙ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ ΕΙΝΑΙ, ΚΑΙ ΤΗΝ ΦΥΣΙΝ ΟΝΟΜΑΖΕΙΝ ΤΑΥΤΑ ΑΥΤΑ, ΨΥΧΗΝ ΔΕ ΕΚ ΤΟΥΤΩΝ ΥΣΤΕΡΟΝ» («Νόμοι» 891 c). Τον Υλοζωϊσμό επανέφεραν με δυναμικό τρόπο στο κοσμολογικό και φιλοσοφικό προσκήνιο οι Στωϊκοί, από δε τους στοχαστές της Βαρβαρικής Εποχής, θεωρούνται Υλοζωϊστές οι Τζιορντάνο Μπρούνο (1548 – 1600), Ντιντερό και Ρομπινέ (1735 - 1820).   

 (Από το υπό έκδοση «Φιλοσοφικό Λεξικό» του Βλάση Γ. Ρασσιά)